ULLALIM
(Epiko ng Kalinga)
Ang kwento ay nagsimula sa nakatakdang kasal nina Ya-u at Dulaw nang makapulot ng nganga o ua (na tawag ng taga-Kalinga). Ang magkasintahan ay naanyayahan sa isang pistahan sa Madogyaya. Nang sila ay nasa Madogyaya, naakit ang pansin ni Dulliyaw si Dulaw hanggang si Dulaw ay magkagusto sa kanya. Sa pagplano na ligawan ni Dulaw si Dulliyaw ay naisip nitong painumin ng alak si Ya-u hanggang sa malasing. Habang si Ya-u ay natutulog sa ibang bahay ay saka niligawan ni Dulaw si Dulliyaw. Pinakain nito ang babae ng nganga at sinabi niya sa babae na sa pamamagitan ng pagtanggap niya ng nganga ang ibig sabihin ay tinanggap na niya ang pag-ibig na kanyang iniaalay. Bago siya umalis ay sinabi niya sa babae na siya ay babalik kinabukasan. Naiwan na nag-iisip ang dalaga.
Kinabukasan sa kalagitnaan ng gabi ay dumating si Dulaw sa bahay nina Dulliyaw.
Habang sila’y kumakain ng nganga, sinabi nito sa babae na siya ay nagpunta roon upang isama nang umuwi ang dalaga sa kanilang bahay. Nagulat si Dulliyaw sa winika ng lalaki. Iyon lamang at nagkagulo na ang mga tao sa nayon. Sa pagtakas nila ay nakasalubong sila ng isang lalaki na may dala-dalang palakol at balak silang patayin. Bago sila maabutan ng lalaki
ay nakaakyat na si Dulaw sa isang puno upang tumakas. Samantala wala namang mangahas
na siya ay lusubin kaya naipasiya ni Ya-u na tawagin ang mga sundalong Español ng
Sakbawan.
At noon nga si Guwela na kumander ng Garison ay umakyat sa kaitaasan ng
Kalinga na kasama ang mga sundalo. Iniutos niya na dakpin si Dulaw na nakaupo pa rin sa
puno. Napag-alaman niya na marami ang tutol sa ginawa niya kaya wala na siyang lakas na
lumaban nang siya ay lagyan ng posas. Sa utos pa rin ni Guwela siya ay dinakip at nakulong
sa Sakbawan.
Makalipas ang tatlong taon na pagkakabilanggo, naging payat na siya. Humingi si
Dulliyaw ng nganga kay Dulaw. Kinuha ni Dulaw ang huling nganga sa bahay at ito’y pinagpirapiraso.
Bago niya ito maibigay kay Dulliyaw bigla na lamang itong nawala.
Samantala, sa pook na Magobya naliligo si Duranaw. Sa paliligo niya sa ilog ay
nakapulot siya ng nganga. Kinain niya ito nang walang alinlangan.
Matapos nguyain ang nganga ay bigla na lamang itong nagbuntis hanggang sa siya ay
magsilang ng isang malusog na lalaki at pinangalanan niya itong Banna. Tatlong taon ang
lumipas. Si Banna ay mahilig makipaglaro sa mga Agta, subalit siya’y madalas na tinutukso ng
kanyang mga kalaro. Sinasabi na kung siya raw ang tunay na Banna ang ibig sabihin ay siya
ang anak ni Dulaw na nakulong sa Sakbawan. Sinumbong niya ito sa kanyang ina ngunit
pinabulaanan ito ng kanyang ina.
Sa isang iglap, si Banna ay naging malakas at naghangad ng paghihiganti. Isang
mahiwagang pangyayari ang nagdala kay Banna pati ng kanyang mga kasama sa Sakbawan.
At doon ay kanyang piñatay si Dulliyaw. Sinabi ng isang kasama ni Banna kay Dulaw na si
Banna ay kanyang anak, iyon lang at sila ay dali-daling sumakay sa isang bangka at sa isang
iglap ay nakarating sila sa pook ng Magobya. Mula noon ay nauso na ang kasalan sa kanilang
pook.